Ngày 17/8/2025, tại khu Di tích và Danh thắng Yên Tử (phường Yên Tử, tỉnh Quảng Ninh), sự kiện Họp báo công bố giá trị nổi bật toàn cầu của Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc đã diễn ra. Tham dự buổi họp báo có Hòa thượng Thích Thanh Quyết, Phó Chủ tịch Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Trưởng Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Quảng Ninh, Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Ninh; lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch các tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh và thành phố Hải Phòng; lãnh đạo phường Yên Tử cùng gần 90 nhà báo, phóng viên đến từ các cơ quan báo chí trung ương và địa phương.
Sự kiện này là một cột mốc quan trọng trong lịch sử bảo tồn di sản văn hóa Việt Nam, đánh dấu chặng đường 13 năm nỗ lực không ngừng của ba địa phương Quảng Ninh, Bắc Ninh (trước là tỉnh Bắc Giang) và Hải Phòng (trước là tỉnh Hải Dương) để đưa di sản văn hóa đặc sắc của dân tộc lên bản đồ di sản thế giới.
Hành trình gian nan vươn tầm Di sản thế giới
Quá trình đến với danh hiệu Di sản Thế giới của quần thể di sản này là một hành trình dài đầy nỗ lực, với sự phối hợp chặt chẽ giữa ba địa phương: Quảng Ninh, Bắc Ninh và Hải Phòng. Ông Nguyễn Việt Dũng, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ninh, phát biểu: “Đã có thời điểm tưởng chừng như hồ sơ đã bị loại bỏ, phải làm lại từ đầu, bởi hồ sơ chúng ta đã đầy đủ rồi nhưng việc truyền tải ngôn ngữ để UNESCO hiểu được lại là điều khó khăn. Việc làm rõ về những giá trị về mặt toàn cầu, tính xác thực và tính liên tục của tư tưởng Phật hoàng Trần Nhân Tông và Thiền phái Trúc lâm Yên Tử chính là yếu tố then chốt giúp hồ sơ được UNESCO thông qua. Trong 5 ngày, phái đoàn của Việt Nam sang Paris đã có 37 cuộc họp, nhiều lúc làm việc tới 24 giờ đêm chưa xong, nhưng rất may chúng ta đã hội tụ đầy đủ thiên thời, địa lợi, nhân hòa để được UNESCO ghi danh”.
Quá trình xây dựng hồ sơ đã trải qua nhiều thử thách cam go, đặc biệt, trong quá trình tiếp nhận khuyến nghị từ Trung tâm Di sản thế giới (UNESCO) và Hội đồng Di tích và Di chỉ (ICOMOS), tỉnh Quảng Ninh – đơn vị chủ trì – đã phải 4 lần gửi báo cáo giải trình, bổ sung thông tin (vào các tháng 11/2024, 2/2025, 4/2025 và 6/2025) để đáp ứng những yêu cầu khắt khe từ UNESCO và ICOMOS (Hội đồng Di tích và Di chỉ Quốc tế). Điều này thể hiện rõ tinh thần kiên định, bền bỉ và quyết tâm của các địa phương.
Giá trị làm nên sự khác biệt
Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc đã chinh phục UNESCO bằng những giá trị văn hóa – tâm linh độc đáo, được công nhận dựa trên 02 tiêu chí quan trọng:
- Tiêu chí (iii): Chứa đựng một minh chứng duy nhất hoặc ít nhất cũng hết sức khác biệt về một truyền thống văn hóa hay một nền văn minh hiện vẫn đang tồn tại hoặc đã diệt vong.
- Tiêu chí (vi): Có liên hệ trực tiếp hoặc có thể nhận thấy được với những sự kiện hay các truyền thống sinh hoạt, với các tư tưởng, hay các tín ngưỡng, với các công trình nghệ thuật hay văn học có ý nghĩa nổi bật toàn cầu.
Căn cứ trên cơ sở tư liệu thực địa di tích và nghiên cứu khoa học, quần thể di tích đã đáp ứng được yêu cầu về minh chứng nổi bật về truyền thống văn hóa, tín ngưỡng và sự giao thoa độc đáo giữa quyền lực nhà nước, tôn giáo và đời sống nhân dân qua các giai đoạn lịch sử, trong việc kiến tạo bản sắc văn hóa Việt Nam (iii); Dòng thiền Phật giáo Trúc Lâm gắn liền với các giá trị tinh thần – triết lý sống hài hòa giữa con người với thiên nhiên, đề cao lòng nhân ái, tinh thần hòa bình và sự giác ngộ nội tâm, những giá trị mang tầm vóc không chỉ quốc gia mà còn là thế giới và nhân loại (iv).
Hòa thượng Thích Thanh Quyết, phó Chủ tịch Hội đồng trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Trưởng Ban Giáo dục Phật giáo Trung ương, Viện trưởng Học viện Phật giáo Việt Nam tại Hà Nội, Trưởng ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Quảng Ninh, cho biết: “Trong lịch sử, chưa có một hồ sơ di sản đề xuất UNESCO ghi danh lại có sự ủng hộ của tất cả các thành viên của Ủy ban Thường trực UNESCO. Không chỉ đánh giá cao giá trị nổi bật toàn cầu của quần thể di tích và danh thắng Yên Tử-Vĩnh Nghiêm-Côn Sơn, Kiếp Bạc, đại sứ các nước và đại biểu của UNESCO còn mong tư tưởng “tam hòa” được lan tỏa mạnh mẽ hơn nữa, để có tính lan tỏa toàn cầu hiện nay”.
Không gian văn hóa – tâm linh đặc sắc
Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc bao gồm hệ thống di tích thuộc các di tích quốc gia đặc biệt đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng, gồm 12 cụm điểm di tích: Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử, Khu di tích nhà Trần ở Đông Triều, Chùa Vĩnh Nghiêm, Chùa Bổ Đà, Khu di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc, Di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh An Phụ – Kính Chủ – Nhẫm Dương.
Các cụm, điểm di tích kể trên là minh chứng lịch sử hiện còn thể hiện đầy đủ truyền thống Phật giáo Trúc Lâm, từ thời điểm sáng lập tại vùng núi thiêng Núi Yên Tử đến mở rộng đến di tích Chùa Vĩnh Nghiêm và Khu di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc, sự hệ thống hóa các triết lý thể hiện qua các văn bia, di vật liên quan và thực hành nghi lễ. Các di tích này cung cấp đầy đủ đại diện về lịch sử, tinh thần và địa lý của Phật giáo Thiền Trúc Lâm, thể hiện quá trình hình thành, phát triển, mối quan hệ bền vững của các giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể và di sản tư liệu trong các không gian lịch sử, văn hóa.
Lễ hội “Yên Tử – Sắc thu Thiền định” tôn vinh giá trị Di sản thế giới
Nối tiếp Họp báo Công bố giá trị nổi bật toàn cầu của Di sản văn hóa thế giới Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc là một chuỗi hoạt động văn hóa – tâm linh quy mô lớn sẽ diễn ra xuyên suốt từ tháng 9 đến hết tháng 12/2025 với chủ đề “Yên Tử – Sắc thu Thiền định”.
Chương trình hứa hẹn mang đến những trải nghiệm đa chiều về văn hóa Phật giáo Trúc Lâm như các hoạt động nghệ thuật đặc sắc (Chương trình nghệ thuật dân gian, thời trang truyền thống, trưng bày sáng tác nghệ thuật về Yên Tử và văn hóa Dao Thanh Y…); Các tour trải nghiệm tâm linh (Thiền thở đón ngày mới, tour “bình minh trên đỉnh chùa Đồng”, hành trình “Theo dấu chân Phật Hoàng Trần Nhân Tông); Sự kiện thể thao – văn hóa (Giải chạy Ultra Trail Yên Tử 2025 (5-6/9), giả Yên Tử Heritage (15-16/11)…) cùng các hoạt động văn hóa khác mang đậm bản sắc Việt Nam.
Kỳ vọng và trách nhiệm sau vinh quang
Quần thể Di sản Văn hóa Thế giới Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc không chỉ là niềm tự hào của người dân ba tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh, Hải Phòng mà còn là tài sản vô giá của cả dân tộc Việt Nam. Di sản này mang trong mình sứ mệnh kép: vừa là cầu nối với quá khứ hào hùng của dân tộc, vừa là thông điệp về trân trọng giá trị lịch sử, về hòa bình và nhân văn gửi đến toàn nhân loại.
Việc UNESCO công nhận quần thể di sản là sự tiếp nối mở ra một chương mới đầy trách nhiệm, quyết tâm hơn nữa trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản, đảm bảo sự phát triển bền vững, cân bằng giữa bảo tồn di sản dân tộc, quảng bá hình ảnh một đất nước giàu bản sắc văn hóa, nơi những giá trị truyền thống luôn được gìn giữ và phát huy.
Dự kiến vào tháng 12/2025, UNESCO sẽ chính thức trao bằng công nhận Di sản cho đại diện ba địa phương. Việc UNESCO vinh danh Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản thế giới là sự là sự ghi nhận của cộng đồng quốc tế đối với những giá trị nhân văn mà Việt Nam đóng góp cho thế giới và nhân loại./.
(Phòng NV – BQL di tích và danh thắng).
