Nguồn gốc lịch sử của thể thao chạy đường dài
Chạy đường dài không chỉ có tính chất là một hoạt động thể thao mà đóng vai trò quan trọng xuyên suốt lịch sử nhân loại. Từ thời cổ đại, chạy đường dài có mục đích xuất phát điểm là từ nhu cầu sinh tồn nguyên thủy, mang mục đích săn bắt hoặc săn bắn những con mồi có kích thước lớn, đồng thời là một phương thức truyền tin quan trọng giữa các cộng đồng người ở nhiều địa điểm địa lý khác nhau.
Các thổ dân Tarahumara ở vùng đồi núi Copper Canyon (bang Chihuahua, Mexico), được biết đến là bộ lạc chạy khỏe nhất hành tinh, chính là minh chứng sống động hiện còn cho lịch sử của chạy đường dài. Với ưu thế về thể lực, kết hợp với kỹ thuật điều hòa thân nhiệt, người Tarahumara đã hình thành nên một “nghệ thuật” chạy đường dài bền bỉ, độc đáo, cho phép họ đuổi theo con mồi lớn như linh dương, lợn rừng… trên nhiều dạng địa hình cho đến khi chinh phục được nó.
Song song với mục đích săn bắn để sinh tồn, chạy đường dài cũng rất sớm trở thành phương thức liên lạc quan trọng nhất giữa các bộ lạc và cộng đồng xa xôi. Trước khi có ngựa, hệ thống chuyển phát nhanh hay các phương tiện truyền thông như hiện nay, đôi chân chính là công cụ đáng tin cậy nhất để con người chuyển đi những thông điệp khẩn cấp. Câu chuyện nổi tiếng nhất được ghi lại trong lịch sử nhân loại là về người lính chạy đường trường Pheidippides của Hy Lạp cổ đại. Theo sử gia Herodotus, Pheidippides đã chạy quãng đường hơn 40km (có thể là dài hơn rất nhiều, theo một số nguồn tư liệu quãng đường dài nhất được ghi chép lại về sự kiện này là khoảng 240km) từ Marathon về Athens để báo tin chiến thắng quyết định của người Athens trước quân Ba Tư vào năm 490 TCN. Sự kiện lịch sử này không chỉ trở thành huyền thoại mà sau này còn là nguồn cảm hứng cho cự ly marathon 42,195km chính thức được thiết lập tại Thế vận hội Olympic London 1908.
Tuy nhiên, ý tưởng kết hợp chạy bộ với các mục đích cộng đồng mới chỉ thực sự phổ biến ở các nước phương Tây trong thế kỷ 20. Sự ra đời của các giải marathon lớn trên thế giới đã mở đường cho việc gây quỹ từ cộng đồng, tuyên truyền quảng bá giá trị của địa phương tổ chức sự kiện, lan tỏa văn hóa… đã khiến biến mỗi bước chạy của các vận động viên tham dự thành một bước đóng góp ý nghĩa.
Các hoạt động này ban đầu chủ yếu diễn ra dưới hình thức tự phát, cá nhân, nơi các vận động viên tự kêu gọi tài trợ từ bạn bè, người thân để tổ chức một giải chạy quy mô nhỏ nào đó. Dần dần, các tổ chức phi lợi nhuận nhận thấy tiềm năng to lớn của mô hình này và bắt đầu tổ chức các giải chạy riêng để nhằm các mục đích có tính chiến lược. Với tính chất quy tụ đông đảo người tham gia có sức khỏe, ý chí, các giải chạy trở thành sự kiện lý tưởng để kêu gọi sự quan tâm và đóng góp cho các mục đích mang tính xã hội. Chạy đường dài trở thành một công cụ hiệu quả để nâng cao nhận thức và huy động nguồn lực cho các mục tiêu xã hội, và các giải chạy lớn như Boston Marathon hay London Marathon đã trở thành biểu tượng của sự kết hợp giữa thể thao và lòng nhân ái, truyên truyền các giá trị lịch sử, văn hóa, mang tính cộng đồng sâu sắc.
Chạy đường dài tại Việt Nam: Sự trỗi dậy và phát triển
Tại Việt Nam, hoạt động chạy bộ như một hình thức thể thao đã phát triển mạnh mẽ trong vòng 10-15 năm gần đây. Các giải chạy đường dài cũng theo đó mà đa dạng từ hình thức như các phong trào chạy marathon (chạy đường dài tiêu chuẩn 42,195 km), half-marathon (chạy quãng đường 21,0975 km), trail running (chạy bộ trên địa hình tự nhiên) đến mục đích tích cực, mang tính cộng đồng như để kêu gọi góp vốn từ người dân, tuyên truyền các giá trị nổi bật của địa phương, khẳng định vai trò của rèn luyện sức khỏe… Theo các số liệu thống kê từ các cổng thông tin thể thao, số lượng giải chạy quy mô lớn tại Việt Nam đã tăng theo từng năm, ban đầu từ vài giải mỗi năm lên đến trung bình hơn 60 giải trên khắp cả nước vào những năm gần đây, thu hút ngàn ngàn cho đến hàng chục ngàn người tham dự.
Vốn xuất phát điểm ban đầu là những sự kiện có quy mô nhỏ, chạy đường dài như một hoạt động có tính kết nối cộng đồng đã trở thành một phong trào được người dân cả nước hưởng ứng rộng rãi. Những giải chạy này không chỉ mang ý nghĩa rèn luyện sức khỏe mà còn là cầu nối để các cá nhân và tổ chức cùng nhau lan tỏa những giá trị tốt đẹp, đồng thời trở thành sự kiện du lịch thể thao, góp phần kích cầu kinh tế địa phương và quảng bá hình ảnh điểm đến. Phong trào này đã góp phần thay đổi nhận thức của người dân về ý nghĩa của hoạt động thể thao. Chạy bộ không còn là một hoạt động mang tính cá nhân đơn thuần, mà đã trở thành một phần của trách nhiệm xã hội, tạo nên một cộng đồng vừa khỏe mạnh về thể chất, vừa có ý nghĩa lịch sử, văn hóa và nhân văn sâu sắc.
Giải chạy Yên Tử Heritage Marathone 2025: “Chạm vùng di sản”
Năm 2025, tại kỳ họp thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) tổ chức tại Paris (Cộng hòa Pháp), 12 điểm di tích lịch sử, văn hóa và danh thắng nổi bật thuộc Hồ sơ Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm -Côn Sơn, Kiếp Bạc của Việt Nam đã chính thức được công nhận là di sản văn hóa Thế giới. Đây là chuỗi các di tích đại diện cho không gian văn hóa – tâm linh đặc sắc của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, mang giá trị nổi bật toàn cầu về lịch sử, kiến trúc, tín ngưỡng và cảnh quan.
Tiếp nối chuỗi sự kiện nhằm mục đích tuyên truyền giá trị nổi bật toàn cầu của Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử-Vĩnh Nghiêm-Côn Sơn, Kiếp Bạc đã được tổ chức tại tỉnh Quảng Ninh, góp phần quảng bá giá trị di sản tới bạn bè trong nước và quốc tế, Giải chạy Yên Tử Heritage Marathone 2025 với chủ đề “Chạm vùng di sản” được tổ chức như một điểm nhấn có ý nghĩa của mùa thu.
Giải chạy Yên Tử Heritage Marathone 2025 được UBND phường Yên Tử, Hội nhà báo tỉnh Quảng Ninh, Great Race Viet Nam tổ chức, diễn ra trong ngày 16/11/2025 (Chủ Nhật) tại Khu di tích quốc gia đặc biệt Yên Tử, phường Yên Tử, tỉnh Quảng Ninh. Đây là một giải chảy với cự ly lần lượt là 5km, 10km, 21km, 42km trên hành trình qua các điểm di tích nổi bật của Yên Tử. Trong đó, cự ly chạy được thiết kế để vận động viên có thể tối ưu hóa hành trình thể thao, đồng thời là hành trình trải nghiệm văn hóa, tâm linh độc đáo:
Cự ly 42km & 21km: Xuất phát từ sáng sớm (4h00 và 6h00), các vận động viên sẽ có cơ hội chinh phục những cung đường trong lành, tĩnh lặng của núi rừng Yên Tử, nơi mỗi bước chạy như hòa vào không khí thiêng liêng, trầm tĩnh của lịch sử.
Cự ly 5km & 10km: Xuất phát lúc 7h00 sau Lễ khai mạc, đây là cự ly mang tính hưởng ứng, kết nối, tạo điều kiện cho đông đảo mọi người cùng tham gia.
Giải chạy Yên Tử Heritage Marathone 2025 là sự kiện nhằm kết nối cộng đồng và lan tỏa mạnh mẽ những giá trị di sản của dân tộc. Địa điểm tổ chức tại Khu di tích Quốc gia đặc biệt Yên Tử, không chỉ là một danh thắng hùng vĩ mà còn là nơi sáng lập Thiền phái Trúc Lâm, đồng thời là một trong những trung tâm Phật giáo lớn của cả nước vào thời Trần. Giải chạy này được tổ chức vào thời điểm vô cùng ý nghĩa, khi tỉnh Quảng Ninh đang chuẩn bị đón nhận Bằng công nhận Di sản văn hoá thế giới của UNESCO đối với quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc; Đại lễ kỷ niệm 717 năm ngày Phật Hoàng Trần Nhân Tông nhập Niết bàn (dự kiến tổ chức vào tháng 12/2025).
Đồng thời, Giải chạy Yên Tử Heritage Marathone 2025 cũng là hoạt động trọng tâm trong chuỗi sự kiện Lễ hội mùa thu Yên Tử năm 2025, thể hiện sự quyết tâm của chính quyền và nhân dân trong việc lan tỏa tinh thần thể thao và sức khỏe cộng đồng theo phong trào “Toàn dân rèn luyện thể thao theo gương Bác Hồ vĩ đại”, kích cầu phát triển du lịch những tháng cuối năm 2025, xây dựng phường Yên Tử trở thành điểm đến của các sự kiện văn hóa, thể thao đặc sắc. Hơn nữa, việc thu hút hàng nghìn vận động viên và khán giả đến từ khắp nơi sẽ góp phần kích cầu du lịch những tháng cuối năm 2025. Giải chạy này trở thành một “sản phẩm du lịch thể thao” đặc thù, thúc đẩy các dịch vụ đi kèm như lưu trú, ẩm thực… góp phần xây dựng phường Yên Từ trở thành “điểm đến của các sự kiện văn hóa, thể thao đặc sắc”.
Giải chạy Yên Tử Heritage Marathone 2025 chính là sự kết tinh hoàn hảo của ba dòng chảy: “lịch sử” – hành trình về với cội nguồn Phật giáo Trúc Lâm, “thể thao” – tinh thần bền bỉ, vượt qua giới hạn và “văn hóa” – lan tỏa giá trị di sản. Từng bước chạy của các vận động viên trong không gian linh thiêng của núi rừng Yên Tử không chỉ là một cuộc chinh phục cá nhân, mà còn là một hành động tri ân, một lời giới thiệu đầy tự hào về một vùng đất “linh sơn phúc địa” của Việt Nam với bạn bè quốc tế, xứng đáng là một dấu mốc quan trọng, góp phần viết tiếp trang sử mới cho Di sản thế giới Yên Tử trong lòng nhân dân, du khách trong nước và quốc tế./.
